ابوالحسن بنی صدر: باز بعنوان امر واقع مستمر، رضاخان کودتا کرد. آن مجلسی که به سلسله قاجار رأی داد، چگونه این رأی را داد؟ آن جور که تاریخ می‌ گوید و افراد متفاوتی این ‌ها را تصدیق می‌ کنند، این است که اولاً، آقای رضاخان شد نخست وزیر، در انتخابات تهران و یکی دو جای دیگر که جلوی چشم بود، مداخله کرد و نظامی‌ ها "نماینده‌ هایی" را از صندوق در آوردند. پس آن ‌ها نمایندۀ مردم نبودند، آن ها "نماینده" قشون بودند. بعد هم آن ‌ها را بردند به محل کار آقای سردار سپه، امضاء گرفتند. مستوفی که رئیس مجلس بود، استعفا داد، تا استعفا را بخوانند و بگویند رئیس نیست و جلسه رسمیت ندارد، تا رئیس تعیین بکند، بلکه بتوانند از امروز به فردا یک فرصتی ایجاد بکنند. آن استعفاء نامه را هم در مجلس نخواندند، رأی دادند و مجلس در واقع آلت فعل کودتا شد. استبداد سیاه ۲۰ ساله هم برقرار شد و غالب آن "نماینده‌ هایی" هم که به اصطلاح اعتبار شخصی می‌ داشتند، هم چوب این ضعف شان را خوردند.

 

حالا بیاییم سر مجلس اول بعد از انقلاب. ما به آقای خمینی گفتیم که این مجلس اول ما باید از مجلس اول مشروطه خیلی بهتر باشد. چون در این جنبش همگانی همه مردم شرکت کردند. حالا، من هنوز خبر نداشتم که این ‌ها [رهبران حزب جمهوری اسلامی] رفتند پیش آقای خمینی و از او اجازه تقلب در انتخابات گرفتند. ولی از طرز اجرای این انتخابات متوجه شدم که نه، این ‌ها بنا ندارند که بگذارند مردم انتخاب کنند. پس از مردم خواستم که هر جا دیدید آزادی نیست و انتخابات آزاد نیست، در انتخابات شرکت نکنید. اگر توجه بکنید، اول تفاوت اساسی ‌ای که "انتخابات این مجلس اول" با انتخابات ریاست جمهوری اول دارد، این است که در "انتخابات مجلس اول"، فقط ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر شرکت کردند، که نسبت به تعداد رأی دهندگان آن زمان ۲۸ درصد می‌ شد. در نامه به آقای خمینی نوشتم، که [اكثريت نسبى انتخاب مستقیم در دور اولِ] نصف بعلاوۀ یک، ۱۴ درصد می ‌شود. خوب، این میزان، نمایندگی از مردم ندارد. این مجلس "نمایندگی‌ اش" را از کی دارد و موقعیت ‌اش را به کی مدیون است؟ آن مقامی که این ‌ها را بعنوان "نماینده" آنجا نشانده است. یعنی حزب جمهوری اسلامی و در واقع آقای خمینی. خوب، پس این مجلس طبق دستور او عمل می ‌کند. و از شگفتی ‌های تاریخ بشری اینکه مجلس، کودتاچی بشود. چون قاعدتاً، قوۀ مجریه است که ...، مثلاً رئیس قوه مجریه یا یک نظامی کودتا می ‌کند، مجلس را هم منحل می‌ کند، قانون اساسی را تعطیل می‌ کند و نظام جدید را اعلام می‌ کند و می‌ تازاند. اینکه مجلس، ضدِ قوه مجریه و آنهم ضدِ اولین منتخب تاریخ ایران بشود، نوبر است. از این لحاظ که الان سابقه قبلی را گفتم، نوبر نیست، به این لحاظ نوبر است که امر واقع مستمر شده و ادامه دارد. اما به لحاظ اینکه من که [شاه] قاجار نبودم، من را مردم ایران انتخاب کرده بودند. منتخب اول تاریخ ایران بودم و بر سر حقوق و آزادی ‌های مردم هم ایستاده بودم. پس  این ها بیخود در مجلس...، ۲ تا مسئله است. یکی،مسئلۀ حزب ‌اللهی ها بود که می گفتند، به لحاظ اینکه بنی صدر طرفدار حقوق بشر است– صفت غربی هم به  آن می دادند که حقوق بشر غربی است-، طرفدار دموکراسی غربی است، مخالف ولایت فقیه است، مخالف دادگاه‌ های انقلاب است، مخالف سپاه  است، ... . از دید آن ‌ها، این چیزها را که بگویی، و کسی که به این صفات شناخته می‌ شود، باید حتی سرش را هم برید، همانطوریکه آقای گیلانی مرا ۷ بار به اعدام محکوم کرد. اما از نظر تاریخ که نگاه کنید، می ‌گوید این چه مجلسی است که کسی را به روی این اعتبار که روی استقلال و آزادی ایستاده و از حقوق انسان‌ ها دفاع می‌ کند، بعنوان بی‌کفایت عزل کرده است. این چه جور مجلسی است؟ ولی آنها به تاریخ اهمیت نمی ‌دادند، آن زمان، آقایان [حزب اللهی] می خواستند قدرت را قبضه کنند. از کی شروع کردند به قبضه کردن قدرت؟ این یک سؤال مهمی است برای نسل امروز. خوشبختانه، حالا که گفتم، این صورت جلسات منتشر شده، سر رشته را در آنجا‌ پیدا می‌ کند. گر چه، یک خوشبختی دیگر، مردم ایران دارند: آقای دکتر یزدی، کارنامه یا خاطراتش را هم تحت عنوان ۶۰ سال شکوری و صبوری نوشته است. در جلد سوم آن، می‌ گوید که یک طرح محرمانه بوده که آقای رهبر صاحب اختیارات مطلق باشد، و شورای انقلاب وسیلۀ عمل و تابع دستورات ایشان، و نهادهای انقلاب، بعلاوه حزبی که این جامعه را از لحاظ سیاسی- اجتماعی، مهار بکند. حزب جمهوری اسلامی ها گفتند، نهضت آزادی نباشد، ما خودمان این کار را می‌ کنیم. خوب، ما از این طرح محرمانه خبر نداشتیم. بعد توی شورای انقلاب می‌ بینیم، ۲ تا که مهمترین است، طرح می ‌شود که امام فرمودند که این ‌ها تحت نظر شورای انقلاب باشند. کدام‌ ها است؟ یکی سپاه پاسداران است– کمیته ‌ها که دست آقای مهدوی کنی است که قبلاً هم بود- یکی هم دادگاه انقلاب. خوب، آقای طالقانی می‌گوید که بار شورای انقلاب را سنگین نکنید. تصدی این‌ ها به شورای انقلاب ربط ندارد. من می‌ گویم که این تمرکز یعنی استبداد و دیکتاتوری، و در عمل انجام می ‌گیرد. حتی خود آقای دکتر یزدی می ‌آید تحویل می‌ دهد. آن ترکیبی که درست کرده بود، آن ترکیب به ایشان وفا نکرد و اختیار این دو تا افتاد دست شورای انقلاب. شورای انقلاب کیست؟ اکثریت آن، همین بانیان حزب جمهوری اسلامی ‌اند. پس قبضه قدرت از آنجا شروع شده بود. علت اینکه به آقای خمینی گفتند این که نشد، آقای بهشتی گفته بود یا انتخابات ریاست جمهوری نمی‌ شود، یا بنی صدر رئیس جمهور نمی ‌شود– چرا این حرف را زده بود؟- به لحاظ آن طرح بود: طرحی که بر اساس آن، حزب جمهوری اسلامی بخواهد دولت را تصرف بکند، یا باید انتخابات نشود، یا بنی صدر رئیس جمهور نشود. حالا آن وقت، آقای خمینی هم حالت بیماری پیدا کرده بود و کمی بعد از آن هم به بیمارستان رفت. مراسم تنفیذ ریاست جمهوری، در واقع، در بیمارستان انجام شد. خوب، انتخابات انجام شد و بنی صدر با ۷۶ درصد آرا رئیس جمهور شد. پس، باید بروند پیش ایشان، آقای هاشمی رفسنجانی گریه هم بکند و بگوید که آقا، این طبق بهم ریخت. او [روح الله خمینی] هم به او بگوید، شما برو مجلس را در دست بگیر. پس، از ابتدا، مجلس، در واقع، برای مقابله با رئیس جمهور بود.

 

جهانگیر گلزار: در مقابله با شخص رئیس جمهوری، یا نوع تفکر شما بود؟ دعوای با شخص که نیست. اگر فقط شخص بود، شاید می ‌توانستند شما را به یک جوری، دور بزنند. یا مقابله با طرز تفکری که داشتید و می خواستید ایران را بسازید، بود؟

 

ابوالحسن بنی صدر: در آن گفتگوی قبلی گفتم، دعوای اصلی سر این بود که تحول از پایین بشود، یا تحول از بالا. آن زمان اهمیت این دعوا، بر آن نسل معلوم نبود. درس خوانده‌ های ما، متأسفانه، همه، یعنی اکثریت، لنین ‌زده بودند. ما در واقع در یک اقلیت کوچک بودیم، در بین آنهایی که اصل را، هدف مبارزه را بدست آوردن قدرت، حفظ قدرت و بکار بردن قدرت نمی ‌دانستند. حالا بعدها، بعد از کودتا، توی همین خارج، یک کسی در مقام پاسخ به بنی صدر، گفته بود که این آقا، آرمان‌ خواه است. اینکه هدف مبارزه، استقلال و آزادی است، یعنی چه؟ هدف مبارزه، معلوم است که  قدرت است. مسئلۀ قدرت زدگی، یک بیماری است که گفت، آخرین چیزی که از کلۀ یک مؤمن بدر می ‌رود، حُبِّ ریاست است. [از کلۀ یک] مؤمن، افراد عادی که جای خود دارد. پس قدرت یعنی چه؟ یعنی تحول از بالا. تصرف قدرت، یعنی چه؟ یعنی، تصرف دولت. ما می گفتیم که خط استقلال و آزادی، یعنی تحول از پایین. حتی خط ما این بود که جامعه در تحولی که می ‌کند، اگر بتواند به جایی برسد که رابطه‌ های خودش را با حقوق تنظیم کند، هر انسانی، عارف به حقوق باشد، عمل به حقوق بکند، احتیاج به دولت ندارد. خود بخود به خویشتن سازمان می ‌دهد، چنانکه در انقلاب ایران همین کار را کرد. یک جنبش همگانی بوده، خود، به خود، سازمان داد. پس دعوا سر این بوده. سر قدرت است و آن اندیشه راهنمایی، آن اسلامی که...، ٢ تا اسلام آنجا روبرو است. خودِ این، بحث بسیار مهمی است که در کارنامه، روزمره، مطرح بوده است. اسلامِ بی یال و دم و اشکم، توجیه ‌گر قدرت، و اسلام به مثابۀ بیان استقلال و آزادی که در انقلاب ایران، آن اصول ۲۰ گانه را هدف‌ های انقلاب ایران شناخته، پذیرفته که انسان حقوق دارد و... . پس دعوا سر این است. دعوا سر شخص من، قطعاً نیست. سر این است که تحول از بالا باشد، یا از پایین. اگر من حرف آقای خمینی را می پذیرفتم که با آن طرف همکاری کنم، همینجوری که به من در کرمانشاه که بودم، توسط برادر زاده اش پیام داده بود، عزیز می شدم، رئیس جمهور می ‌ماندم، فرماند‌ه کل قوا می ‌ماندم، حکومت را تغییر می‌ دادم، هر کس را که می خواستم نخست وزیر می شد و وزیر. اگر دعوا سر قدرت بود، من می ‌باید می‌ پذیرفتم، چون همه کاره می شدم. و من گفتم، نه. چون نمی خواستم آلت فعل جنایت بشوم. می ‌دانستم که استبداد یعنی، خیانت، فساد، جنایت.

 

جهانگیر گلزار: اگر این حرف را می پذیرفتید، دوگانه نمی ‌توانستید بازی کنید. باید دقیقاً آن کاری را می ‌کردید که از شما می‌ خواستند. یک عده، خیال می کنند که شما می گفتید، بله، و بعد می رفتید کار خودتان را می کردید. کار خودی، نمی شد انجام داد.

 

ابوالحسن بنی صدر: نه، این‌ ها خود فریبی است. شدنی نبود، برای اینکه، ایشان از من می خواست که بیانیه بدهم، ۸ گروه سیاسی را محکوم کنم. این ٨ گروه هم ۴۰ سال است، تشکر بجای خود، از فحش دادن هم، مضایقه نفرمودند. با این حال، من روی اصل دفاع از استقلال و آزادی و تحول از پایین، نمی پذیرفتم که رئیس جمهور، سازمان‌ های سیاسی را محکوم بکند. می گفت این را بکن، همکاری با آن طرف را بکن. همکاری با آن طرف، یعنی چه؟ یعنی آن معاملۀ پنهانی را امضاء بکن. من در یک نامه‌ ای که به تاریخ ۱۲ فروردین ۱۳۵۹ است، می‌ گویم که این معامله در پاریس انجام گرفته است. معامله پنهانی سر گروگان ‌ها که سبب شد، رونالد ریگان رئیس جمهور امریکا بشود. پس، این ‌کارهای [قدرت فرموده] را باید می ‌کردم. آن دادگاه‌ های انقلاب، و بگیر و ببندها را باید تصدیق می ‌کردم. خوب، اگر این‌ ها را می ‌کردم، خودم می ‌شدم آلت فعلِ استبداد.

 

جهانگیر گلزار: در حقیقت دیگر، این کارنامه ‌ها را هم نمی ‌توانستید بنویسید.

 

ابوالحسن بنی صدر: نه دیگر، آن را هم باید تعطیل می ‌کردم.

 

جهانگیر گلزار: آنها را باید در خدمت قدرت می نوشتید.

 

ابوالحسن بنی صدر: نخیر، اصلاً می‌ گفت تعطیل. به این ترتیب آنهایی که  می ‌گویند، دعوا سر قدرت بوده، دروغگوهای بزرگی هستند: با این همه مدرک و سند، جرأت می ‌کنند، دروغ بگویند. نه، یک طرف سر استقلال و آزادی  و حقوق ایستاده، یک طرف قدرت می‌ خواست. خوب، حالا این چکار بکند؟ آخرین دیدار من با آقای خمینی که تلخ ترین دیدار است – تا آن زمان، هنوز من می‌ گفتم، نه، آقای خمینی در زد و بند محرمانه با ریگان و بوش نبود- حالا، آنجا پسر او می‌ گفت ...

 

جهانگیر گلزار: می ‌فرمایید چه تاریخی بود؟

 

ابوالحسن بنی صدر: ۱۶ خرداد ۱۳۶۰. آنجا [در منزل و پیشِ روح الله خمینی] پسر ایشان می‌ گفت که آقای بنی صدر، شما یک عیب دارید. ‌پرسیدم چه عیبی؟ ‌گفت، وِل نمی ‌کنی. هی می ‌گویید، اینها سازش کردند، سازش کردند؛ آقا! سازش کردند یا نکردند، تمام شد رفت؛ گروگان ‌ها هم به امریکا برگشتند. حالا، امام می ‌فرمانید، شما با این ها همکاری کنید. پس، امام می‌ داند که یک سازشی شده است! واِلا، یعنی چه این حرف که در حضور او می زند؟

 

جهانگیر گلزار: نه اینکه فقط سازش شد، بلکه موافق هم هست که او [احمد خمینی] دارد در حضورش می گوید.

 

ابوالحسن بنی صدر: بله، دارم همین را می گویم. ما تا آنجا می ‌گفتیم، ایشان اطلاع نداشته، نمی دانسته، می گوید اصلاً اینها دروغ اند، چه سازشی؟! حالا [آنجا، در حضور روح الله خمینی] معلوم شد، خیر، می‌ داند. خوب، می‌ داند، ... من که قبلاً به ایشان نامه نوشتم. چطور اقدام نفرمودند که سازش کننده با ریگان و بوش ...، اویی که می گفت، شیطان بزرگ، سازش به کنار، می گوید، در رابطه با شیطان بزرگ، من بروم با آنها همکاری کنم؟ یعنی چه، آخر؟! خیلی به من تلخ شد. شما فکر کنید، من اینقدر به این آدم علاقه دارم، می ‌خواهم یک نماد معنویت بشود، حالا می ‌بینم که یک جرثومه کثیف از خیانت، زورگویی است. آخر، آن چه و این چه؟! اصلاً حالتی به من دست داد که به این تلخی تا عمر دارم یادم نمی رود، هیچ وقت، اینقدر تلخ به من نگذشت. اِه؟ پس اینجور؟ حالا باز اگر من می‌ خواستم دعوای قدرت بکنم، باید می ‌گفتم، بله، چون ایشان می‌ فرمایند، چشم، آنجوری که ایشان می فرمایند، همانجور من می کنم. اما نه، گفتم نه، نمی ‌کنم. یک نه ای گفتم که خودم می‌ دانستم که این «نه»‌ ای که دارم می‌ گویم، خیلی گران تمام می ‌شود. نه اینکه نمی ‌دانستم.

 

جهانگیر گلزار: شما، مقدمات کودتا را هم یک به یک گفته بودید.